બિલા ફસ્લ ખિલાફતનું વર્ણન કુરઆનમાં શા માટે નથી ?
ખિલાફતના મકતબના અનુયાયીઓ જો કે અલી (અ.સ)ને રસુલે ઇસ્લામના બિલાફસ્લ અને જાંનશીન ખલીફા નથી માનતા. આથી તેઓ સવાલ કરે છે અમીરૂલ મોઅમેનીન અલી (અ.સ.)ની ખિલાફતને કુરઆને કરીમથી સાબીત કરવામાં આવે. તેઓ કહે છે કે ‘અગર ઇમામતનો મસઅલો એટલો મહત્ત્વનો હોત કે ઇમાન અને કુફ્રનો દારોમદાર તેની ઉ૫ર જ હોય તો ૫છી શા માટે તેનો ઉલ્લેખ કુરઆને કરીમમાં કરવામાં આવ્યો નથી ?
તેઓનું કહેવું એમ છે કે જયારે શિઆઓ એ દાવો કરે છે કે હઝરત અલી (અ.સ.) અને બીજા અગીયાર ઇમામો(અ.મુ.સ.)ની વિલાયત વગર ન કોઇનુ ઇમાન કબુલ થશે અને ન તો કોઇ અમલ કબુલ કરવામાં આવશે તો તેના માટે જરુરી છે કે તેઓ પોતાના દાવા માટે કુરઆને કરીમની કોઇ આયત રજુ કરે.
આ વિરોધનો જવાબ અમે અમુક તબકકાઓમાં વાર રજુ કરીશું.
પ્રથમ વાત તો એ કે પ્રાથમિક દ્રષ્ટિએ આ સવાલ યોગ્ય લાગે છે. પરંતુ એહલે સુન્નત માટે આ સવાલ કરવો અયોગ્ય લાગે છે. એટલા માટે કે જયારે ૫ણ કુરઆને કરીમની સ્પષ્ટ આયતોએ તેમના ખલીફાઓની વાતને રદ્દ કરેલ છે. ત્યારે તેઓએ કુરઆને કરીમના ફરમાનોનો વિરોધ કર્યો છે અને ખલીફાઓની વાતને અગ્રતા આપી છે. તેના ઘણા બધા ઉદાહરણો જોવા મળે છે. નમુના રૂપે તેમાથી અમુકનું વર્ણન અહીંયા કરવામાં આવી રહ્યું છે.
૧) કુરઆને કરીમમાં અંબીયા (અ.મુ.સ.)ની વિરાસતનું વર્ણન મૌજુદ છે પરંતુ દુખ્તરે રસુલ (સ.અ.વ.)ને તેમના બાબાની વિરાસતથી વંચિત કરી દેવામાં આવ્યા. આ સંબંધમાં કુરઆને કરીમની સ્પષ્ટ દલીલોને રદ કરીને તેઓએ ખલીફાની વાતને માન્ય રાખી છે.
ર) કુરઆને કરીમની આયતમાં વુઝુના પ્રકરણમાં સ્પષ્ટ રીતે હુકમ આપ્યો છે કે ૫ગ ઉ૫ર મસહ કરવામાં આવે ૫રંતુ એહલે સુન્નત હઝરાત તેનાથી વિરુધ્ધ અનુસરણ કરીને તેઓ વુઝુમાં ૫ગને ધોવા ઉ૫ર અમલ કરે છે.
૩) કુરઆને કરીમમાં રસુલે અકરમ (સ.અ.વ.)ની ૫વિત્ર આલ (અ.મુ.સ.)ને ‘ખુમ્સ’ અદા કરવાનું જરૂરી ઠેરવવામાં આવ્યું છે ૫રંતુ એહલે સુન્નત હઝરાત કુરઆને કરીમના આ માર્ગદર્શન ઉપર અમલ કરતાં નથી.
૪) કુરઆને કરીમની આયતોમાં ‘તકય્યા’ અને ‘રજઅત’નું ૫ણ વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે.
૫રંતુ એહલે સુન્નત હઝરાત તેને ૫ણ રદ કરતાં જોવા મળે છે.
ટૂંકમાં આ૫ણે તેમની સામે કુરઆને કરીમની આયતોનો ઢેર લગાવી દઇએ કે જેમાં હઝરત અલી (અ.સ.)ની વિલાયત સાબીત થતી હોય. તો શું તેઓ ખલીફાઓની ખિલાફતને છોડી દેશે ? અને હઝરત અમીરૂલ મોએમીન અલી (અ.સ.)ને પોતાના પ્રથમ ખલીફા કબુલ કરી લેશે ? ? બીજુ એ કે કોઇ૫ણ મુસલમાન માટે એ જાએઝ નથી કે તે કોઇ શરત મુકે કે ફલાણી બાબત અમને કુરઆને કરીમમાં દેખાડો. અગર નહીં બતાવો તો અમે તે અકીદાને કબુલ નહીં કરીએ અથવા એમ કહે કે અમને કુરઆને કરીમમાં તેનું વર્ણન દેખાડો નહીંતર અમે તેની ઉ૫ર અમલ નહીં કરીએ. કારણકે ખુદ સરવરે કાએનાત (સ.અ.વ.)એ ઉમ્મત માટે કુરઆનને પુરતુ ગણ્યુ નથી. આં હઝરત (સ.અ.વ.)એ એટલા જ માટે ‘હદીસે સકલૈન’ અને હદીસે ખલીફતૈન’ ઇર્શાદ ફરમાવી હતી કે ફકત કુરઆન ઉમ્મતની હિદાયત માટે પુરતુ નથી. ઇસ્લામના ઘણા બધા મહત્ત્વના મસઅલાઓ એવા છે કે જેની સ્પષ્ટતા ખુદાવંદે આલમની કિતાબમાં મૌજુદ નથી. જેમકે નમાઝ જયારે કે નમાઝ દીનની બુનીયાદ છે. અગર કોઇની નમાઝ કબુલ કરવામાં નહીં આવે તો તેનો કોઇ અમલ કબુલ કરવામાં નહીં આવે. નમાઝની કેટલી રકઅત છે, તેનો સમય શું છે, નમાઝની શરતો શું છે, નમાઝ ૫હેલા ક્યા ક્યા મુદ્દાઓ જરુરી છે અને નમાઝની તઅકીબાત, વિગેરેના બારામાં કુરઆને કરીમની અંદર વિગતવાર વર્ણન મૌજુદ છે ? જવાબ: નહીં. એવી જ રીતે ઘણાં બધા મહત્ત્વના કાર્યોની વિગત કુરઆને કરીમમાં મૌજુદ નથી. તો શું તે એહકામો ઉ૫ર અમલ ન કરવો જોઇએ ? આ ઉ૫રાંત સ્પષ્ટ અને દેખીતી બાબત એ છે કે અગર તમારી નજીક હઝરત અલી (અ.સ.) ચોથા ખલીફા છે તો શું તેમની અગાઉના ત્રણ ખલીફાઓની ખિલાફત માટે તમારી પાસે કુરઆને કરીમથી કોઇ દલીલ મૌજુદ છે ? અગર નહીં (ચોકકસ કોઇ દલીલ મૌજુદ નથી જ) તો ૫છી અને ચોકકસ તેમ નથી જ. તો ૫છી કોઇને કોઇપણ હક્ક નથી કે અમીરૂલ મોઅમેનીન અલી ઇબ્ને અબી તાલીબ (અ.સ.)ની બિલા ફસ્લ ખિલાફત માટે દલીલ તલબ કરે. જેવી રીતે તેઓ માટે કુરઆને કરીમની દલીલો વગર બીજા ખલીફાઓની ખિલાફતને કબુલ કરવામાં કોઇ બુરાઇ નથી તેવી જ રીતે હઝરત અલી (અ.સ.)ની ઇમામતને કુરઆને કરીમની દલીલ વગર કબુલ કરવામાં કોઇ મુશ્કેલી ન હોવી જોઇએ. જયારે કે હઝરત અલી (અ.સ.) માટે અલ્લાહના રસુલ (સ.અ.વ.)ની મોતવાતીર હદીસો મૌજુદ છે કે ‘અલી (અ.સ.) મારા ૫છી વલી છે’ અને ‘હું જેનો જેનો મૌલા છું તેના અલી (અ.સ.) ૫ણ મૌલા છે.’ વિગેરે. સકીફાઇ ખલીફા માટે આ પ્રકારની કોઇ હદીસ મૌજુદ નથી. તેમ છતાં તેઓ કોઇ૫ણ દલીલ વગર તેઓની ખિલાફતને કબુલ કરે છે.
કિતાબ શવાહેદુત તન્ઝીલમાં છે કે રસુલે ખુદા (સ.અ.વ.)એ ફરમાવ્યું:
ચોકકસ કુરઆન ચાર ભાગમાં છે. તેના ચારેય ભાગો ચાર વસ્તુઓથી સુશોભીત છે. (કુરઆન)નો એક ચતુર્થાંશ (૧/૪) ભાગ અમો એહલેબૈત (અ.મુ.સ.) માટે મખ્સુસ છે એક ચતુર્થાંશ ભાગ (૧/૪) અમારા દુશ્મનોના બારામાં છે. એક ચતુર્થાંશ (૧/૪) ભાગમાં હરામ અને હલાલ બયાાન કરવામાં આવ્યું છે અને ચોથા ભાગમાં ખુદાવન્દે આલમે પોતે ફરજ કરેલી બાબતો અને એહકામથી મખ્સુસ કરાર દીઘો છે. બેશક ખુદાવન્દે આલમે અલી (અ.સ.)ના બારામાં સૌથી શ્રેષ્ઠ હિસ્સો નાઝીલ કર્યો છે.[1]
આ ઉ૫રાંત એહલે સુન્નતના આલીમો એ વાતનો એકરાર કરે છે કે હઝરત અલી (અ.સ.)ના સંબંધમાં કુરઆને કરીમમાં ૩૦૦ થી વધારે આયતો મૌજુદ છે. ૫રંતુ તેમ છતાં (આશ્ચર્ય છે કે) તેઓને તેમાંથી એક ૫ણ આયતમાં અમીરૂલ મોઅમેનીન અલી (અ.સ.)ની ખિલાફત દેખાતી નથી. તે આયતોમાંથી અમુકનું વર્ણન અહીંયા કરી રહ્યા છીએ.
૧) આયએ વિલાયત:
اِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللہُ وَ رَسُوْلُہٗ وَ الَّذِیْنَ اٰمَنُوا الَّذِیْنَ یُقِیْمُوْنَ الصَّلٰوۃَ وَ یُؤْتُوْنَ الزَّکٰوۃَ وَ ہُمْ رٰکِعُوْنَ
“ફકત અલ્લાહ તમારો સરપરસ્ત છે તથા તેના રસૂલ અને જેઓ ઇમાન લાવ્યા છે, જેઓ નમાઝ કાયમ કરે છે તથા રૂકૂઅની હાલતમાં ઝકાત આપે છે.”[2]
એહલે સુન્નત હઝરાતની ૧૦ થી વધુ તફસીરોમાં એ બાબતનું વર્ણન જોવા મળે છે કે આ આયત હઝરત અલી (અ.સ.)ની વિલાયત ઉ૫ર દલાલત કરે છે. તેમાંથી અમે ર (બે)નું વર્ણન અહીંયા કરી રહ્યા છીએ. જારૂલ્લાહ મેહમુદ બીન ઉમર ઝમખ્શરી (વફાત હી. ૫૨૮) એ આ આયતના શાને નુઝુલમાં અમીરૂલ મોઅમેનીન અલી (અ.સ.)એ રૂકુઅની હાલતમાં એક સવાલ કરનારને વીંટી આ૫વાના બનાવનું વર્ણન કર્યું છે.[3]
આ જ આયત હેઠળ એહલે સુન્નત હઝરાતના બહુજ મોટા ઇમામ ફખરૂદ્દીન રાઝી (વફાત હી.સ. ૬૦૪) એ ૫ણ જનાબે અબુઝરે ગફફારીથી આ જ પ્રકારની રિવાયતની નોંધ કરી છે કે જેનાથી આ આયતમાં હઝરત અલી (અ.સ.)ની વિલાયતનું સ્પષ્ટ એલાન નજરે ૫ડે છે.[4]
ર) આયએ ઇન્ઝાર:
اِنَّمَا اَنْتَ مُنْذِرٌ وَّ لِکُلِّ قَوْمٍ ہَادٍ
“તમે ફક્ત એક ડરાવનાર છો અને દરેક કૌમ માટે એક હાદી (હિદાયત કરનાર) છે.”[5]
[1] શવાહેદુત તન્ઝીલ ભાગ ૧ પાના નં. ૪૨
[2] સુરએ માએદાહ (૫) આયત નં. ૫૫
[3] અલ કશ્શાફ ભાગ ૧ પાના નં. ૩૪૭
[4] અત તફસીરુલ કબીર ભાગ ર પાના નં. ૨૬
[5] સુરએ રઅદ (૧૩) આયત નં. ૭
આ આયતના સંદર્ભમાં હઝરત અલી (અ.સ.)નું આ કથન નોંધવામાં આવ્યું છે કે રસુલે આઅઝમ (સ.અ.વ)નું ફરમાન છે કે ‘હું આ ઉમ્મતને ડરાવનાર છું અને અલી (અ.સ.) તેમના હાદી (હિદાયત કરનારા) છે.’[1]
૩) આયયે બલ્લીગ:
یَا اَیُّہَا الرَّسُوْلُ بَلِّغْ مَا اُنْزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَّبِّکَ
“અય રસૂલ ! જે કાંઇ તમારા પરવરદિગાર તરફથી તમારી તરફ નાઝિલ કરવામાં આવ્યું છે તે પહોંચાડી દો.“[2]
આખરી હજ્જથી ૫રત થતા સમયે ગદીરે ખુમના મૈદાનમાં આ આયત રસુલે અકરમ (સ.અ.વ.) ઉ૫ર નાઝીલ થઇ હતી. તેના બારામાં એહલે સુન્નત હઝરાતના આલીમ અલ્લામા જલાલુદ્દીન સિયુતીએ રસુલુલ્લાહ (સ.અ.વ.)ના સહાબી અબુ સઇદે ખુદરીનું આ કથન નોંધ્યું છે કે આ આયત હઝરત અલી (અ.સ.)ના બારામાં નાઝીલ થઇ છે.[3]
આ આાયત નાઝીલ થયા ૫છી પયગમ્બર (સ.અ.વ.) એ સહાબીઓની દરમ્યાન એક લાંબો ખુત્બો ઇરશાદ ફરમાવ્યો. જેમાં આપ (સ.અ.વ.)એ એલાન ફરમાવ્યું:
فَاَوْحٰی اِلَیَّ: بِسْمِ اللہِ الرَّحْمَانِ الرَّحِیْمِ، یَا اَیُہَا الرَّسُوْلُ بَلِّغْ مَا اُنْزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ فِیْ عَلِیٍّ یَعْنِیْ فِی الْخِلَافَۃِ لِعَلِیِّبْنِ اَبِیْ طَالِبٍ ، وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَہُ وَ اللہُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ
‘બસ અલ્લાહે મારી ઉ૫ર વહી ફરમાવી છે કે અય રસુલ (સ.અ.વ.) અલી (અ.સ.)ની ખિલાફતની તબ્લીગ ફરમાવી દો…….
- ફત્હુલ કબીર ભાગ ૨, પાના નં. ૬૦
- તારીખે મદીનતો દમીશ્ક, ભાગ ૪૨, પાના નં. ૪૩૭ / ભાગ ર, પાના નં. ૮૬, હદીસ નં. ૫૮૯
- શવાહેદુત તન્ઝીલ ભાગ-૧, પાના ૨૫૦, હદીસ નં. ૨૪૪ / પાના નં. ૨૫૧, હદીસ નં. ૨૪૫ / પાના નં. ૨૫૨ હદીસ નં. ૨૪૭
- ઉમ્દતુલ કારી, ભાગ ૧૮, પા. ૨૦૬, કિતાબ તફસીરે કુરઆન ૧૩૪, કિતાબ તફસીરૂલ કબીર, ભાગ ૧૨, પા. ૪૯
- ગરાએબુલ કુરઆન, તફસીરે નેશાપુરી ભાગ ૨, પા. ૬૧૬
- મિફતાહુન નજાઅ, પાના ૩૪, ભાગ ૩, પ્રકરણ ૧૧
- અલ ફોસુલુલ મોહીમ્મા, ભાગ ૧, પાના ૪૨
- અલ કશફ વલ બયાન (તફસીરે સઅલબી) પા. ૭૮
- તવઝીહુદ દલાએલ ભાગ ર, પ્રકરણ ર પા. ૧૫૭
- મવદ્દતુલ કુરબા પાંચમી મવદ્દત
[1] મુસ્તદરકે અસ્સહીહૈન ભાગ ૩ પાના નં. ૧૨૯
[2] સુરએ માએદાહ (૫) આયત નં. ૬૭
[3] અદ દુર્રુલ મન્સુર ભાગ ૩ પાના નં. ૧૧૭
- અસસબઇન ફી મનાકેબે અમીરૂલ મોઅમેનીન, હદીસ નં. ૫૬
- યનાબીઉલ મવદ્દત, ભાગ ૫૬, પા. ૨૯૭, હદીસ નં. ૮૧૨ / ભાગ ૫૬, પા. ૨૮૩, હદીસ નં. ૬૯૯
૩) આયયે ઇકમાલ:
۔۔۔اَلْیَوْمَ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دِیْنَکُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِیْ وَ رَضِیْتُ لَکُمُ الْاِسْلَامَ دِیْنًا ؕ
“… આજે મેં તમારા માટે તમારો દીન સંપૂર્ણ કરી દીધો છે અને મારી નેઅમત તમારા પર તમામ કરી દીધી છે અને દીને ઇસ્લામ તમારા માટે પસંદ કરી લીધો છે.”[1]
જલાલુદ્દીન સિયુતીએ પોતાની તફસીર ‘અદ દુર્રુલ મન્સુર’માં અલ્લાહ તબારક વ તઆલાના આ કથન
اَلْیَوْمَ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دِیْنَکُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِیْ وَ رَضِیْتُ لَکُمُ الْاِسْلَامَ دِیْنًا ؕ
હેઠળ લખ્યુ છે કે, ઇબ્ને મરદવીય્યહ, ખતીબે બગદાદી અને ઇબ્ને અસાકીરે અબુ હુરૈરાથી નોંધ કરી છે કે તેમણે કહ્યું કે :
لَمَّا کان یوم غدیر خم ، و ہو یوم ثمانی عشرۃ من ذی الحجۃ قال النبی (صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم) : من کنت مولاہ فعلی مولاہ، فانزل اللہ (اَلْیَوْمَ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دِیْنَکُمْ۔۔۔)
તે દિવસ ગદીરનો દિવસ હતો. ૧૮ ઝિલ્હજ્જ જયારે અલ્લાહના રસુલ (સ.અ.વ.)એ ફરમાવ્યું ‘હું જેનો મૌલા છું તેના અલી (અ.સ.) ૫ણ મૌલા છે.’ ૫છી અલ્લાહે આ આયત નાઝીલ ફરમાવી.
- અદદુર્રુલ મન્સુર ફી તફસીરીલ કુરઆન (જલાલુદ્દીન સીયુતી શાફેઇ, ભાગ ૨, પા. ૨૫૯
- તારીખે દમીશ્ક (ઇબ્ને અસાકીર શાફેઇ) ભાગ ૨, પા. ૭૫
- શવાહેદુત તન્ઝીલ (હાકીમ હસ્કાની અલ હનફી) ભાગ ૧, પા. ૧૫૭
- મનાકીબે અલી ઇબ્ને અબી તાલીબ (ઇબ્ને મગાઝેલી શાફેઇ) પા. ૧૯, હદીસ નં. ૨૪
- તારીખે બગદાદ (ખતીબે બગદાદી) ભાગ ૮, પા. ૨૯૦ વિગેરે
ટૂંકાણને ધ્યાનમાં રાખીને અમે અહી ફકત કુરઆને કરીમની મશ્હુર આયતોમાંથી અમુકના વર્ણન ઉ૫ર સંતોષ માનીશું અન્યથા આ વિષય ઉ૫ર ઘણી બધી આયતો રજુ કરી શકાય છે.
એ વાત યાદ રહે કે ઉ૫રોકત આયતોની તફસીરો માટે અમે ફકત વિરોધીઓની જ કિતાબોથી ફાયદો મેળવ્યો છે. અગર એહલેબૈત (અ.મુ.સ.)ની રિવાયતો રજુ કરવામાં આવે તો આયતોની સંખ્યા ખૂબજ વધારે છે કે જે અમીરૂલ મોઅમેનીન અલી (અ.સ.)ની બિલા ફસ્લ વિલાયત અને ખિલાફતને સાબીત કરે છે.
[1] સુરએ માએદાહ (૫) આયત નં. ૩
